Dziewczynki i kobiety w spektrum autyzmu: wyzwania, specyfika

i potrzeba zrozumienia

     Spektrum autyzmu (Autism spectrum Disorder - ASD) to złożone zaburzenie neurorozwojowe, które wpływa na sposób,
w jaki ludzie postrzegają świat, komunikują się i wchodzą w interakcje z innymi. Choć autyzm jest często postrzegany jako zaburzenie występujące głównie u chłopców, coraz więcej uwagi poświęca się dziewczynkom i kobietom, u których również występuje
to zaburzenie.
Badania wskazują, że proporcja diagnozowanych chłopców do dziewczynek wynosi około 4:1, jednak coraz częściej mówi się o tym,
że wiele dziewczynek i kobiet w spektrum autyzmu pozostaje niezdiagnozowanych lub błędnie zdiagnozowanych. Większość specjalistów zajmujących się zdrowiem psychicznym jest zgodna co do tego, że płeć ma istotny wpływ na częstość występowania oraz obraz kliniczny autyzmu. Jedna z obecnie rozważanych teorii sugeruje, że u dziewczynek i kobiet, w porównaniu do chłopców
i mężczyzn, konieczne jest występowanie znacznie poważniejszych nieprawidłowości genetycznych, aby autyzm ujawnił się w pełni objawowo. Zjawisko to, określane w literaturze naukowej jako „efekt ochronny związany z płcią żeńską”, wskazuje na potencjalne różnice biologiczne, które mogą wpływać na mniejsze prawdopodobieństwo lub mniej wyraźne manifestowanie się autyzmu u kobiet. Dodatkowo, zwraca się uwagę na to, że dziewczęta i kobiety o wysokim poziomie funkcjonowania mogą skutecznie maskować objawy autyzmu lub nie przejawiać ich w sposób typowy, co utrudnia postawienie trafnej diagnozy.  Wynika to z wielu czynników, w tym
z różnic w przejawach autyzmu u dziewczynek oraz społecznych i kulturowych oczekiwań wobec płci.

Różnice w przejawach autyzmu u dziewczynek i chłopców

     Jednym z głównych powodów, dla których dziewczynki w spektrum autyzmu są często pomijane w diagnozach, są różnice
w sposobie, w jaki autyzm się u nich objawia. U chłopców autyzm często przejawia się w bardziej widoczny sposób, np. poprzez trudności w komunikacji, powtarzalne zachowania czy wyraźne zainteresowania specyficznymi tematami. Dziewczynki natomiast częściej wykazują bardziej subtelne objawy, które mogą być mylone z innymi zaburzeniami lub po prostu przypisywane ich osobowości. Dziewczęta i kobiety w spektrum autyzmu często maskują swoje trudności w rozumieniu subtelności społecznych oraz zmagania związane z zaburzeniami sensorycznymi, opisując je jako wyczerpujące i dezorientujące. U tej grupy częściej obserwuje się współwystępowanie zaburzeń lękowych, depresji, tików czy zaburzeń odżywiania. Ze względu na nietypowy lub mniej widoczny obraz kliniczny, pacjentki te mogą być błędnie diagnozowane, a ich problemy często pozostają niezauważone przez specjalistów lub są rozpoznawane z opóźnieniem.

     Dziewczynki w spektrum autyzmu często lepiej radzą sobie z naśladowaniem zachowań społecznych, co może maskować ich trudności. Mogą one obserwować i kopiować zachowania swoich rówieśniczek, aby lepiej wpasować się w grupę. To zjawisko, znane jako „maskowanie” lub „kamuflaż”, może prowadzić do tego, że ich trudności pozostają niezauważone przez rodziców, nauczycieli czy specjalistów. Dodatkowo, dziewczynki w spektrum autyzmu częściej niż chłopcy wykazują zainteresowanie relacjami społecznymi, choć mogą mieć trudności z ich utrzymaniem. Zamiast izolować się, mogą próbować nawiązywać kontakty, ale w sposób, który jest postrzegany jako niezgrabny lub nietypowy.

Wyzwania społeczne i emocjonalne

     Dziewczynki i kobiety w spektrum autyzmu często doświadczają wyzwań związanych z emocjami i relacjami społecznymi. W dzieciństwie mogą być postrzegane jako „nieśmiałe” lub „marzycielskie”, a ich trudności w nawiązywaniu przyjaźni mogą być przypisywane ich osobowości, a nie zaburzeniu. W okresie dojrzewania, gdy relacje społeczne stają się bardziej złożone, dziewczynki
w spektrum autyzmu mogą doświadczać silnego stresu związanego z próbami dopasowania się do oczekiwań rówieśników. Mogą również zmagać się z poczuciem wyobcowania i niezrozumienia, co może prowadzić do problemów ze zdrowiem psychicznym, takich jak lęk, zaburzenia odrzywiania czy depresja.

     Kobiety w spektrum autyzmu często zgłaszają, że czują się „inne” lub „niepasujące” do społecznych norm. W dorosłym życiu mogą zmagać się z wyzwaniami związanymi z pracą, relacjami partnerskimi czy macierzyństwem. Wiele kobiet w spektrum autyzmu opisuje, że przez większość życia nie rozumiało, dlaczego mają trudności w sytuacjach, które dla innych wydają się naturalne. Dopiero
w dorosłości, często po latach zmagań, otrzymują diagnozę, która pozwala im lepiej zrozumieć siebie i swoje potrzeby.

Potrzeba wczesnej diagnozy i wsparcia

     Wczesna diagnoza jest kluczowa dla zapewnienia odpowiedniego wsparcia dziewczynkom i kobietom w spektrum autyzmu. Niestety, wiele z nich pozostaje niezdiagnozowanych przez lata, co może prowadzić do pogłębiania się trudności emocjonalnych i społecznych. Dlatego tak ważne jest, aby zwiększać świadomość na temat różnic w przejawach autyzmu u dziewczynek i kobiet oraz szkolić specjalistów w zakresie rozpoznawania tych subtelniejszych objawów.

     Wsparcie dla dziewczynek i kobiet w spektrum autyzmu powinno być dostosowane do ich indywidualnych potrzeb. Terapia może obejmować naukę umiejętności społecznych, radzenie sobie z emocjami czy strategie radzenia sobie w sytuacjach stresowych. Ważne jest również, aby wspierać ich w rozwijaniu swoich zainteresowań i mocnych stron, co może pomóc w budowaniu poczucia własnej wartości i niezależności.

Rola społeczeństwa i edukacji

     Społeczeństwo odgrywa kluczową rolę w tworzeniu środowiska, które jest przyjazne dla osób w spektrum autyzmu. Edukacja na temat autyzmu, zarówno w szkołach, jak i wśród ogółu społeczeństwa, może pomóc w zmniejszeniu stygmatyzacji i zwiększeniu zrozumienia dla osób w spektrum. Ważne jest, aby uczyć dzieci i młodzież o różnorodności neurologicznej oraz o tym, że każdy ma prawo do bycia sobą, niezależnie od tego, jak funkcjonuje.

     W szkołach nauczyciele powinni być wyczuleni na subtelne oznaki autyzmu u dziewczynek i zapewniać im odpowiednie wsparcie. Może to obejmować dostosowanie metod nauczania, zapewnienie bezpiecznej przestrzeni do wyrażania siebie czy pomoc w nawiązywaniu relacji z rówieśnikami. Współpraca między rodzicami, nauczycielami i specjalistami jest kluczowa dla zapewnienia holistycznego wsparcia.

     Dziewczynki i kobiety w spektrum autyzmu często pozostają w cieniu, ich potrzeby są niezauważane, a trudności bagatelizowane. Aby to zmienić, konieczne jest zwiększenie świadomości na temat różnic w przejawach autyzmu u dziewczynek oraz zapewnienie im odpowiedniego wsparcia od najmłodszych lat. Wczesna diagnoza, zrozumienie i akceptacja mogą znacząco poprawić jakość życia dziewczynek i kobiet w spektrum autyzmu, umożliwiając im pełne wykorzystanie swojego potencjału.

     Autyzm nie jest zaburzeniem, które dotyczy tylko chłopców i mężczyzn. Dziewczynki i kobiety w spektrum autyzmu zasługują na to, by ich głosy były słyszane, a ich doświadczenia – zrozumiane. Tylko poprzez edukację, empatię i wsparcie możemy stworzyć świat, w którym każda osoba w spektrum autyzmu ma szansę na szczęśliwe i spełnione życie.

Edyta Kwiecień

Literatura:

„Kobiety i dziewczyny ze spektrum autyzmu. Od wczesnego dzieciństwa do późnej starości.” Sarah Hendrickx, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagielońskiego, Kraków, 2018

„Dziewczęta i kobiety z autyzmem”, Agnieszka Rynkiewicz, Małgorzata Janas-Kozik, Agnieszka Słopień, Psychiatr. Pol. 2019;53(4):737-752