B. Odowska- Szlachcic (2018) podkreśla że, przed rozpoczęciem odpowiedniej terapii sensorycznej z dzieckiem ze spektrum autyzmu, istotne jest, aby poświęcić znaczną ilość czasu na zabawy sensomotoryczne. Te aktywności mają na celu nie tylko rozwijanie umiejętności związanych z samą zabawą, ale również ograniczenie negatywnych zachowań, poprzez dostarczanie pozytywnych wrażeń zmysłowych. Ich rolą jest także zachęcanie do samodzielnej aktywności oraz celowego odkrywania otoczenia, a także wspieranie współpracy i budowania wspólnej uwagi. Te oraz inne elementy dotyczące funkcjonowania dziecka są kluczowe, aby terapia integracji sensorycznej od samego początku była skuteczna i przebiegała bez poważnych zakłóceń. Hanna Olechnowicz (2004) zauważa, że lęk przed nieznanym może skłaniać dzieci z autyzmem do poszukiwania doświadczeń z okresu prenatalnego, noworodkowego oraz wczesnoniemowlęcego. Może to objawiać się w formie pragnienia kontaktu z wodą, rytmicznego kołysania się i podobnych zachowań. Dzieci te często cieszą się zabawami związanymi z wodą, bańkami mydlanymi, balonikami oraz piaskiem.
Zamieszczone poniżej pomysły na zabawy stanowią propozycję dla rodziców, którzy pragną angażować swoje dzieci w wspólne aktywności sensomotoryczne, w które maluchy chętnie się włączą. Wspieranie rozwoju sensomotorycznego u dziecka powinno odbywać siępoprzez zabawy,  które są dla niego przyjemne i które akceptuje.

Zabawy z piłką:

• rzucanie piłki do dziecka i zachęcanie go do odesłania jej z powrotem do rodzica,
• uderzanie dłońmi w piłkę trzymaną między nogami, a także próby kopania, podrzucania, łapania oraz odbijania jej o ścianę,
• masaż uciskowy ciała i stóp: dziecko leżące na plecach jest poddawane zdecydowanemu, sprężystemu uciskowi w obszarach barków, pleców, pośladków, nóg oraz stóp,
• siedząc tyłem do ściany, dziecko opiera plecy o nią, dociskając piłkę, a następnie, leżąc na plecach, używa do tego stóp,

Intensywniejsze ćwiczenia:

• podrzucanie i chwytanie piłki,

• rzucanie piłki oburącz do dużego kosza umieszczonego w odległości około 1 metra, a następnie jedną ręką. W trakcie ćwiczenia stopniowo zwiększamy dystans do kosza,
• prowadzenie piłki po podłodze przy użyciu dłoni, stopy, rakietki do badmintona, dużej łyżki z długim trzonkiem itp.

Zabawy piaskiem:

Zabawa z piaskiem doskonale wspiera rozwój zmysłu propriocepcji, który aktywuje się dzięki bodźcom płynącym ze stawów.

Aby przeprowadzić takie ćwiczenia w domu, warto przygotować dużą kuwetę lub miskę. Dla większej różnorodności można je napełnić:
• ziarnami roślin strączkowych, takich jak fasola lub soczewica,
• ziemią do uprawy kwiatów lub błotem,
• dodanie kilku kropel barwnika spożywczego do ryżu może zwrócić uwagę dziecka,
• żwirem,
• owsianymi płatkami, bulgurem, prosem i innymi rodzajami zbóż,
• dekoracyjne kamienie do akwarium
Dziecko w sposób naturalny będzie np. zanurzać dłonie w tym materiale, ugniatać go oraz przesypywać między palcami. W trakcie tych działań zachodzi istotny rozwój zdolności sensorycznych i motorycznych, który jest związany z koordynacją wzrokowo-ruchową, stymulacją układu przedsionkowego oraz propriocepcji. Tego rodzaju zabawa sprzyja nauce przeciwstawnych pojęć, takich jak: na zewnątrz - wewnątrz, tu - tam, pełne - puste i inne.

Aktywności i ćwiczenia z wykorzystaniem wody oraz mydlanych baniek.
Dzieci ze spektrum autyzmu poszukują różnorodnych doświadczeń związanych z wodą. Kontakt z wodą przynosi im przyjemność oraz pomaga w relaksacji i odprężeniu.
• przygotowujemy pojemnik z ciepłą wodą oraz kilka przedmiotów, takich jak łyżeczka do herbaty, pięciozłotowa moneta, łopatka do ciasta czy ubijaczka do piany. Do wody wlewamy płyn do naczyń, a następnie zachęcamy dziecko, aby ubijało wodę ubijaczką, tworząc gęstą pianę. Po tym etapie podajemy mu po kolei przedmioty i prosimy, aby wrzucało je do wody jeden po drugim. Jego zadaniem jest wyłowienie ich bez patrzenia.

• dziecko za pomocą rąk wyjmuje z miski kostki lodu, które wcześniej do niej wrzuciło,
• trzeba przygotować dwa pojemniki – jedną z ciepłą, a drugi z zimną wodą. Zadanie dla dziecka polega na tym, aby po kolei wyławiać przedmioty z ciepłej wody i zanurzać je głęboko w zimnej wodzie, która stoi w pojemniku obok. Po pewnym czasie można powtórzyć ćwiczenie, tym razem wyławiając przedmioty z zimnej wody i wrzucając je do ciepłej. Można również urozmaicić zabawę, dodając do wody naturalne barwniki, co nada jej kolorowy charakter. Ćwiczenia mają na celu redukcję nadwrażliwości dotykowej w obszarze dłoni i przedramion poprzez zastosowanie bodźców termicznych. Zabawa z bańkami mydlanymi pozwala na doskonalenie wspólnego pola uwagi, na przykład poprzez użycie palca wskazującego.

Przykłady zabaw z bańkami mydlanymi:

• na początku my wypuszczamy duże bańki, a dziecko obserwuje ich wznoszenie się,
• dziecko próbuje chwycić bańkę mydlaną jedną ręką, a następnie łapie ją obiema dłońmi,
• zachęcamy dziecko do zminy rąk podczas łapania baniek,
• możemy spróbować zmieniać role: najpierw my wypuszczamy bańki, a następnie łapie je dziecko,
• dziecko bije w bańki za pomocą packi na muchy lub plastikowej łyżki.
 

Siatkówka z użyciem baniek mydlanych

S. Griffin oraz D. Sandler (2018) proponują zabawę w siatkówkę za pomocą baniek mydlanych. Aby to zrobić, należy najpierw wydmuchać bańkę, a następnie dwie osoby stają naprzeciwko siebie i przekazują ją sobie, dmuchając w jej kierunku (oczywiście w pewnym momencie bańka pęknie). Można również przygotować siatkę ze sznurka przywiązanego do dwóch krzeseł. B. Odowska-Szlachcic (2018) podkreśla, że zabawy z bańkami wspierają dwukierunkową integrację oraz ułatwiają przekraczanie linii środkowej ciała. Dodatkowo, przyczyniają się do redukcji obronności dotykowej w obrębie dłoni i stymulują koordynację ruchową.

Świat balonów

Balony to świetne narzędzia do wspierania rozwoju umiejętności motorycznych u dzieci, które mają trudności z używaniem cięższych piłek do gier. Notbohm i Zysk podkreślają (2016), że nie można zakładać, że wszystkie dzieci mają te same preferencje. Dla dzieci ze
spektrum autyzmu, to, co dla innych może być przyjemne, często bywa źródłem stresu z powodu nadmiaru bodźców sensorycznych. Kiedy dziecko próbuje czegoś nowego, warto uważnie obserwować jego reakcje, zanim podejmiesz jakiekolwiek decyzje.

Sugestie zabaw i gier z balonami

• odbijanie balona na przemian prawą i lewą ręką (efektywne ćwiczenie angażujące do przekraczania linii środkowej ciała),
• podbijanie balona i klaskanie. Ile razy zdołacie klasnąć pomiędzy kolejnymi podbiciami balonika?
• unoszenie balona palcami stóp podczas leżenia na podłodze,
• balonowy równoważnik: postarajcie się utrzymać balon na płaskiej dłoni. Spróbujcie również przechodzić z balonikiem, dbając o to, aby nie upadł, a następnie spróbujcie go zrównoważyć na palcu,
• odbijanie balonika po dodaniu do niego ziaren ryżu oraz małej ilości mąki,
 

Pragnę przedstawić propozycję kilka ćwiczeń Odowskiej- Szlachcic (2018) wspierających
ogólną sprawność ruchową, precyzję ruchów oraz koordynację między półkulami:
• nasłuchiwanie prostych, rytmicznych melodii i wystukiwanie rytmu za pomocą całych stóp, a następnie pięt. Klaskanie w rytm dłońmi oraz pięściami o powierzchnię stolika, a później uderzanie w piłkę trzymaną między udami,
• przekazywanie woreczków i piłeczek sensorycznych z jednej ręki do drugiej,
• wzmacnianie percepcji przestrzennej poprzez wykonywanie skłonów, kucanie, wstawanie oraz obracanie się wokół własnej osi, siedząc np. na kocu,
• dyrygowanie zgodnie z dźwiękami,
• zamienne dotykanie lewego ucha prawą ręką i prawego ucha lewą ręką,

Zaburzenia działania układu przedsionkowego mogą wpływać na sposób przetwarzania bodźców wzrokowych i słuchowych. Z tego powodu warto łączyć ćwiczenia dotyczące tych trzech zmysłów. Zmiana koloru, kształtu, wielkości i faktury używanych materiałów wpływa stymulująco na twór siatkowaty. Naturalna stymulacja układu przedsionkowego zachodzi podczas aktywności ruchowych takich jak turlanie, bieganie, startowanie, skakanie, zeskakiwanie, upadanie na materac, huśtanie się na różnych huśtawkach, hamakach, karuzelach oraz zjeżdżalniach. Dodatkowo, obejmuje również ślizganie się, zabawy na torach przeszkód oraz jazdę na rowerkach i hulajnogach.

Edyta Kwiecień 

Literatura:
„Wokół autyzmu. Fakty, skojarzenia, refleksje.”, H. Olechnowicz, Warszawa: WsiP, 2004
„Motywuj do komunikacji. 300 ćwiczeń, gier i zabaw dla dzieci z autyzmem”, S. Griffin, D.
Sandler,Grupa Wydawnicza harmonia, 2018
„Integracja sensoryczna w autyzmie”, B. Odowska-Szlachcic, Grupa Wydawnicza Harmonia,
2018
„1001 porad dla rodziców i terapeutów dzieci z autyzmem i zespołem aspergera”, E.
Notbohm, V. Zysk, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagielońskiego, Kraków 2016

Źródło: zasoby własne
Zdjęcie „dziecko z bańkami mydlanymi”-źrodło: https://unsplash.com/